Ἡ Ἁγία Ματρώνα γεννήθηκε περὶ τὰ τέλη τοῦ 14ου αἰώνα στὴ Βολισσὸ τῆς Χίου, ἡ ὁποία βρίσκεται στὸ βορειοδυτικὸ τμῆμα τοῦ νησιοῦ. Οἱ γονεῖς της, ποὺ ὀνομάζονταν Λέων καὶ Ἄννα, ἦταν πλούσιοι καὶ θεοσεβεῖς καὶ εἶχαν ἄλλα ἕξι κορίτσια, ἀπὸ τὰ ὁποῖα ἡ Μαρία, ποὺ ἦταν ἡ μετέπειτα μετονομασθεῖσα Ματρώνα, ἦταν ἡ μικρότερη ἠλικιακά.Ἀπὸ πολὺ νωρὶς ἔδειξε ἰδιαίτερη κλίση στὴ μοναχικὴ ζωὴ καὶ ὅταν οἱ γονεῖς της ἀποφάσισαν νὰ τὴν παντρέψουν, ἐκείνη δὲν ἔδωσε τὴ συγκατάθεσή της, ἀλλὰ πυρπολούμενη ἀπὸ τὸν θεῖο ἔρωτα, ἐγκατέλειψε κρυφά τοὺς γονεῖς καὶ τὶς ἀδελφές της καὶ κατέφυγε σὲ βουνὸ ἔξω ἀπὸ τὸ χωριὸ Κατάβαση. Ἐκεῖ δημιούργησε τὸ πρῶτο της ἀσκητήριο καὶ ἐπιδόθηκε μὲ ἰδιαίτερη θέρμη στὴν ἄσκηση, τὴν προσευχὴ καὶ τὴ νηστεία. Στὸ μεταξὺ οἱ γονεῖς της ἄρχισαν νὰ τὴν ἀναζητοῦν καὶ ὅταν τὴ βρῆκαν, τὴν παρακάλεσαν νὰ ἐπιστρέψει στὸ σπίτι. Ἐκείνη ἐπέστρεψε στὴν πατρικὴ οἰκία ὑπακούοντας στὸ πρόσταγμα τῶν γονέων της, ἀλλὰ ἀρνιόταν νὰ παντρευτεῖ. Βλέποντας οἱ γονεῖς τὴν ἀμετάβλητη στάση της καὶ τὴ σταθερὴ ἐπιμονὴ καὶ ἐπιδίωξή της νὰ ἀφιερωθεῖ στὸν Θεό, τῆς ἔδωσαν τὴν ἄδεια νὰ πορευθεῖ στὴ ζωή της, ὅπως ἐκείνη θέλει καὶ ἀρέσκεται. Μάλιστα τῆς διαχώρισαν τὴ γονική της περιουσία καὶ τὴν ἄφησαν νὰ τὴ διαχειρισθεῖ, ὅπως ἐκείνη ἐπιθυμεῖ. Τότε ἡ Ἁγία διένειμε τὴν κινητή της περιουσία κατ’ ἐντολὴν τοῦ Κυρίου σὲ χῆρες, ὀρφανὰ καὶ φτωχούς, ἐνῶ ἄφησε τὴν ἀκίνητη περιουσία στὶς ἀδελφές της γιὰ νὰ καλλιεργοῦν τὰ κτήματα ἕως ὅτου ὁ Θεὸς τῆς δείξει τὸν τρόπο διαχείρισής τους πρὸς ψυχική της ὠφέλεια.
. Ἔτσι ἐγκατέλειψε τὴ Βολισσὸ καὶ πῆγε στὴν Κατάβαση, ὅπου βρισκόταν τὸ πρῶτο της ἀσκητήριο. Ἐκεῖ ἔμεινε τρία χρόνια, ἐπιδιδόμενη ἀδιαλείπτως στὴν ἄσκηση καὶ τὴν προσευχή. Ὅμως ὁ Πανάγαθος Θεὸς τὴν ἐνέπνευσε καὶ τὴν παρακίνησε νὰ μεταβεῖ στὴν πόλη τῆς Χίου, ἡ ὁποία μέχρι σήμερα ἀποκαλεῖται Χώρα, γιὰ νὰ διδάξει καὶ νὰ φωτίσει μὲ τὸν πλοῦτο τῶν ἀρετῶν καὶ μὲ τὸν ἀσκητικό της βίο. Ἄλλωστε στὴν περιοχὴ τῆς πόλεως Χίου ὑπῆρχαν τὴν ἐποχὴ ἐκείνη πολλὰ γυναικεῖα μοναστήρια, στὰ ὁποῖα θὰ μποροῦσε νὰ βρεῖ μία ἐνάρετη γερόντισσα, γιὰ νὰ καθοδηγηθεῖ πνευματικά. Ἐρχομένη στὴν πόλη τῆς Χίου βρῆκε ἕνα μικρὸ μοναστήρι, στὸ ὁποῖο μόναζαν μία μητέρα μὲ τὶς δύο θυγατέρες της. Ἐκεῖ ζήτησε νὰ μείνει καὶ ἀφοῦ ἐπέδειξε σεμνότητα, ὑπακοὴ καὶ ἐγκράτεια καὶ δοκιμάσθηκε στὸν ἐπίπονο ἀγώνα τῆς ἀσκήσεως, ἐπιδεικνύοντας ἔμπρακτα τὴν ἀρετὴ τῆς ταπεινοφροσύνης, ἐκάρη μοναχὴ καὶ ἔλαβε τὸ ὄνομα Ματρώνα. Ὅσο περνοῦσε ὁ καιρός, προόδευε στὴν ἀρετὴ καὶ τὴν πνευματικὴ ζωή, γεγονὸς ποὺ διέδωσε τὴ φήμη της σὲ ὅλη τὴν Χίο σὲ τέτοιο βαθμό, ὥστε παρακίνησε πολλὲς χριστιανὲς νὰ ἔρθουν κοντά της γιὰ νὰ ὠφεληθοῦν πνευματικὰ καὶ στὴ συνέχεια νὰ γίνουν μοναχές.
. Ὅμως ὁ μικρὸς ναὸς τοῦ μοναστηριοῦ μὲ τὸ αὐξανόμενο πλῆθος ποὺ συνέρρεε, ἄρχισε νὰ μὴν ἐπαρκεῖ γιὰ νὰ καλύψει τὶς πνευματικὲς ἀνάγκες τῶν πιστῶν. Γὶ΄ αὐτὸ καὶ ἡ Ματρώνα ἀπευθύνθηκε στὴ Γερόντισσά της καὶ τῆς ζήτησε νὰ ἐπεκταθεῖ ὁ ναὸς καὶ νὰ ἀνεγερθοῦν καὶ μερικὰ κελιά. Ἡ Γερόντισσα συμφώνησε, ἀλλὰ ἔπρεπε νὰ ἐξοικονομηθοῦν χρήματα, τὰ ὁποῖα ὅμως δὲν διέθετε. Ἡ Ματρώνα ὅμως τὴν καθησύχασε, λέγοντάς της ὅτι διαθέτει ἀκίνητη περιουσία στὴ Βολισσό, τὴν ὁποία καὶ θὰ διαθέσει γιὰ τὰ ἔξοδα τῆς ἀνοικοδόμησης. Ἔτσι ἀφοῦ πῆρε τὴ σχετικὴ ἄδεια, πούλησε ὅλα τὰ κτήματα καὶ ἀπὸ τὰ ἔσοδα ἔκτισε ἕνα λουτρὸ γιὰ νὰ κάνουν μπάνιο οἱ ξένοι καὶ οἱ φτωχοί, στὴ συνέχεια δὲ ἀνοικοδόμησε τὸν ναό. Ὅμως ὁ διάβολος θέλησε νὰ τὴν παρασύρει στὰ τεχνάσματά του καὶ προσπάθησε νὰ τὴν παγιδεύσει στὸ ἁμάρτημα τῆς φιλαργυρίας καὶ τῆς ὑπερηφάνειας. Μόλις οἱ ἐργάτες ἄρχισαν νὰ σκάβουν στὰ θεμέλια, βρέθηκε ξαφνικὰ ἕνας μεγάλος θησαυρός. Τότε ἡ Ἁγία Ματρώνα γονάτισε καὶ παρακάλεσε τὸν Κύριο νὰ ἀποκαλύψει, ἐὰν ὁ θησαυρὸς ἔχει ἀποσταλεῖ ἀπὸ Ἐκεῖνον. Στὴν περίπτωση ὅμως ποὺ ὁ θησαυρὸς εἶναι ἀποτέλεσμα δαιμονικῆς ἐνέργειας, νὰ ἐξαφανισθεῖ. Τότε ὅλοι οἱ παρόντες εἶδαν τὸν περίφημο αὐτὸ θησαυρὸ νὰ μετατρέπεται σὲ σβησμένα κάρβουνα. Τὰ παράδοξο αὐτὸ θαῦμα ἐνίσχυσε τὴν πίστη καὶ τὸν ἐνθουσιασμὸ τῶν ἐργατῶν, οἱ ὁποῖοι συνέχισαν τὸ ἔργο τους μὲ ἀκόμη μεγαλύτερη προθυμία.
. Μόλις τελείωσε ὁ ναός, ὁ ὁποῖος ἦταν ἀφιερωμένος στὸν Ἅγιο μεγαλομάρτυρα Ἀρτέμιο, ἐγκατέλειψε τὸν πρόσκαιρο κόσμο ἡ Γερόντισσα τῆς μονῆς. Τότε οἱ ὑπόλοιπες μοναχὲς παρακάλεσαν θερμὰ τὴ Ματρώνα νὰ ἀναλάβει τὴν ἡγουμενία καὶ ἔτσι ἡ Ἁγία ἐξελέγη ἡγουμένη τῆς μονῆς, ἡ ὁποία προσφωνεῖτο μὲ τὸ ὄνομα «Κυρά», ὅπως ἄλλωστε συνηθιζόταν νὰ προσφωνεῖται ἡ ἡγουμένη στὰ γυναικεῖα μοναστήρια τῆς Χίου. Γι’ αὐτὸ καὶ ἡ Ἁγία Ματρώνα ἡ Χιοπολῖτις ἀποκαλεῖται μέχρι σήμερα Ἁγία Κυρὰ ἢ Ἁγία Κιουρά, ἀφοῦ καὶ τὰ δύο ὀνόματά της, τόσο τὸ κοσμικὸ Μαρία ὅσο καὶ τὸ μοναχικὸ Ματρώνα φανερώνουν ὅτι ἦταν Κυρία, διότι δὲν κυρίευσε μόνο τὰ πάθη καὶ τὸ κοσμικὸ φρόνημα, ἀλλὰ κατενίκησε καὶ τὸν ἴδιο τὸν θάνατο μὲ τὴ δύναμη τῆς προσευχῆς της, ὅπως ἀποδεικνύεται ἀπὸ τὸ ἀκόλουθο θαῦμα.
. Κατὰ τὴν ἐποχὴ ποὺ ἡ Χίος εἶχε καταληφθεῖ ἀπὸ τοὺς Γενουάτες, ἦρθε στὸ νησὶ ἕνα βάρβαρο ἔθνος ἀπὸ τὴ Δύση, τὸ ὁποῖο ἐπιδόθηκε μὲ μανία σὲ καταστροφὲς καὶ λεηλασίες. Κάποια μέρα εἰσέβαλαν στὸ μοναστήρι, ὅπου ἦταν ἡγουμένη ἡ Ἁγία Ματρώνα, καὶ ἕνας ἀπὸ τοὺς ἐπιδρομεῖς ποὺ ἦταν ὁ πιὸ ἀνήθικος καὶ ἀδιάντροπος, ἅρπαξε μία μοναχὴ γιὰ νὰ τὴ βιάσει. Τότε ἡ Ἁγία Ματρώνα προσευχήθηκε στὸν Θεὸ καὶ ἀμέσως ὁ βάρβαρος ἔπεσε κάτω νεκρός. Κατόπιν πλησίασε τὸν νεκρὸ καὶ ἀφοῦ ἐπέδειξε εὐσπλαχνία καὶ ἐπικαλέσθηκε τὸ ὄνομα τοῦ Παντοδυνάμου Θεοῦ, ὁ Ὁποῖος ἔχει τὴν ἐξουσία τῆς ζωῆς καὶ τοῦ θανάτου, ὁ νεκρὸς ἐγέρθη. Ἀφοῦ τὸν ἀνέστησε, γεγονὸς ποὺ ἐξέπληξε τοὺς ἰδόντες καὶ ἀκούσαντες τὸ θαῦμα, ἐνουθέτησε πνευματικὰ τόσο αὐτὸν ὅσο καὶ τοὺς ὑπόλοιπους. Μετὰ ἀπὸ αὐτὸ οἱ βάρβαροι ἐγκατέλειψαν ἔντρομοι τὸ μοναστήρι καὶ δὲν τόλμησαν νὰ εἰσβάλουν ξανὰ στὴ μονή, ἔγιναν δὲ πιὸ ἤρεμοι καὶ φιλάνθρωποι στὴ συμπεριφορά τους.
. Ἦρθε ὅμως κάποια στιγμὴ καὶ τὸ πλήρωμα τοῦ χρόνου, καὶ ὁ Θεὸς τὴν κάλεσε κοντά Του, ἀφοῦ τῆς ἀποκάλυψε τὸ μακάριο τέλος της πρὶν ἀπὸ ἑπτὰ ἡμέρες. Προσκάλεσε τότε τὶς ἀδελφὲς καὶ ὑποτακτικές της καὶ ἀφοῦ τὶς συμβούλεψε πνευματικὰ καὶ τὶς συγχώρησε καὶ μετέλαβε τῶν Ἀχράντων Μυστηρίων, παρέδωσε τὴν ἁγία της ψυχὴ στὸν Οὐράνιο Νυμφίο, τὸν Ὁποῖο τόσο πολὺ ἀγάπησε καὶ ὑπηρέτησε. Ἐνταφιάσθηκε στὸν ἱερὸ ναό, τὸν ὁποῖο ἔκτισε ἡ ἴδια, ἡ δὲ ὁσιακή της Κοίμηση ἔλαβε χώρα στὶς 20 Ὀκτωβρίου, ἡμέρα τῆς ἑορτῆς τοῦ Ἁγίου μεγαλομάρτυρος Ἀρτεμίου, κατὰ τὸ ἔτος 1462. Τὸ ἔτος ὅμως τῆς Κοιμήσεώς της ἀμφισβητεῖται ἀπὸ τοὺς μελετητές, ἀφοῦ ἡ ἀκολουθία της βρίσκεται σὲ Κώδικα τῆς Λαύρας ἀπὸ τὸ ἔτος 1456, ὁ δὲ συγγράψας τὸ ἐγκώμιο καὶ τὴν ἀκολουθία της Νεῖλος ἔγινε μητροπολίτης Ρόδου τὸ 1357.
. Θαυμαστὸς ὁ Θεὸς ἐν τοῖς ἁγίοις Αὐτοῦ καὶ πλουσιοπάροχα ἀντάμειψε τὴν Ἁγία Ματρώνα δοξάζοντάς την μετὰ θάνατον, ἀφοῦ ἀνέδειξε τὰ ἱερά της λείψανα καὶ τὸν ἱερόν της ναὸ «πηγὴν θαυμάτων ἀένναον καὶ ἰατρεῖον ἄμισθον παντὸς πάθους καὶ πάσης ἀσθενείας». Ἀναρίθμητα εἶναι τὰ θαύματα, τὰ ὁποῖα ἔχει ἐπιτελέσει ἡ Ἁγία Ματρώνα ἡ Χιοπολίτιδα μὲ τὴ χάρη τοῦ Θεοῦ καὶ ἀποδέκτες τῆς θαυματουργικῆς της χάριτος ὑπῆρξαν ὄχι μόνο χριστιανοί, ἀλλὰ ἀκόμη καὶ Ἀγαρηνοὶ καὶ Φράγκοι. Ὅπως ἐξιστορεῖ ὁ Ὅσιος Νικηφόρος ὁ Χίος (1750 -1821) παράλυτοι, τυφλοί, κωφοί, κουτσοί, μουγγοί, δαιμονισμένοι καὶ πάσχοντες ἀπὸ ἀνίατες ἀσθένειες βρῆκαν τὴ θεραπεία τοὺς χάρη στὴ θαυματουργικὴ δύναμη τῆς Ἁγίας Ματρώνας καὶ τῶν ἱερῶν καὶ χαριτόβρυτων λειψάνων της.Μάλιστα μετὰ τὸ θαῦμα τῆς θεραπείας ἑνὸς παραλύτου Ἀγαρηνοῦ ἀπὸ τὴ Μαγνησία τῆς Ἀνατολῆς, ὁ ὁποῖος εἶδε στὸν ὕπνο του τὴ θαυματουργὸ Ἁγία Ματρώνα, ἡ ὁποία καὶ τοῦ ἀποκατέστησε τὴν ὑγεία του, διαδόθηκε ἡ θαυματουργικὴ φήμη της στὴν περιοχὴ τῆς Μαγνησίας καὶ σὲ ὁλόκληρο τὸ νησὶ τῆς Χίου καὶ πλῆθος χριστιανῶν ἄρχισε νὰ συρρέει γιὰ νὰ προσκυνήσει τὸν τάφο της. Ὅμως ὁ διαρκῶς αὐξανόμενος ἀριθμὸς τῶν πιστῶν δημιούργησε τὴν ἀνάγκη ἐπέκτασης τοῦ ναοῦ. Κατὰ τὴ διάρκεια ὅμως ποὺ ἔσκαβαν στὸν τάφο τῆς Ἁγίας, βρέθηκε κατὰ θεία οἰκονομία ἡ ἱερὰ καὶ σεβάσμια κάρα της καὶ μία ἄρρητη εὐωδία πλημμύρισε τὸν χῶρο. Μόλις βρέθηκε ἡ τιμία κάρα τῆς Ἁγίας, ἕνας παράλυτος καὶ μία κωφάλαλη θεραπεύτηκαν. Τὸ ἱστορικὸ γεγονὸς τῆς εὑρέσεως τῆς τιμίας κάρας τῆς Ἁγίας, γιὰ τὸ ὁποῖο ὁ Γενοβέζος κυβερνήτης τῆς Χίου ἔδωσε ἔγγραφη μαρτυρία, ἑορτάζεται κατ’ ἔτος στὶς 15 Ἰουλίου.
. Ὁ χῶρος τῆς ἱερᾶς μονῆς τῆς Ἁγίας Ματρώνας στὴν πόλη τῆς Χίου, ὅπου βρισκόταν καὶ ὁ τάφος της, ἀποτελοῦσε μέχρι τὸν Ἀπρίλιο τοῦ 1822 λαοφιλὲς προσκύνημα, στὸ ὁποῖο προσέρχονταν ἑκατοντάδες χριστιανοὶ καὶ μεταξὺ αὐτῶν καὶ πολλοὶ ἀσθενεῖς ποὺ ἀνέμεναν τὴ θαυματουργικὴ ἐπέμβαση τῆς Ἁγίας. Στὴ μονὴ εἶχαν λειτουργήσει πολλὲς φορὲς τόσο ὁ Ἅγιος Μακάριος ὁ Νοταρᾶς Ἀρχιεπίσκοπος Κορίνθου, ὁ ὁποῖος ἐκοιμήθη στὴ Χίο στὶς 17 Ἀπριλίου 1805 ὅσο καὶ ὁ Ὅσιος Νικηφόρος ὁ Χίος, ὁ ὁποῖος ἐκοιμήθη στὸ μυροβόλο νησὶ τὴν 1 Μαΐου 1821. Μάλιστα μὲ προτροπὴ τοῦ Ἁγίου Μακαρίου Κορίνθου ἐποίησε ὁ Ὅσιος Νικηφόρος Χαιρετισμοὺς καὶ Παρακλητικὸ Κανόνα πρὸς τιμὴν τῆς θαυματουργοῦ Ἁγίας καὶ ἐπιμελήθηκε τὸν βίο της ἀπὸ τὰ βυζαντινὰ χειρόγραφα. Τὸν Ἀπρίλιο τοῦ 1822 οἱ Τοῦρκοι λεηλάτησαν τὴ μονή, ἔβαλαν φωτιὰ καὶ κατέστρεψαν τόσο τὸν ἱερὸ ναὸ ὅσο καὶ τὸν τάφο τῆς Ἁγίας Ματρώνας. Ἀπὸ τὸ 1912 μέχρι καὶ τὸ 1970 ὑπῆρχε στὸ χῶρο τῆς καταστραφείσης ἱερᾶς μονῆς ἱερὸ προσκυνητάριο πρὸς τιμὴν τῆς Ἁγίας, ἐνῶ τὸ 1970 ἀνεγέρθηκε νέος ἱερὸς ναὸς ἐπ’ ὀνόματί της, ὁ ὁποῖος ἀκολουθεῖ τὸ πάτριο ἑορτολόγιο καὶ ὑπάγεται στὴν Ἐκκλησία τῶν Γ.Ο.Χ. Ἑλλάδος (Παλαιοημερολογιτῶν). Μὲ τὴ λεηλασία καὶ τὴν καταστροφὴ τῆς ἱερᾶς μονῆς τῆς Ἁγίας Ματρώνας ἁρπάχθηκαν καὶ τὰ ἱερά της λείψανα, τὰ ὁποῖα ἀργότερα βρέθηκαν στὴν Προῦσα τῆς Ἀνατολῆς μαζὶ μὲ κώδικες καὶ δισκοπότηρα τῆς μονῆς. Ἡ χριστιανὴ σκλάβα τοῦ Πασᾶ τῆς Προύσας κατόρθωσε καὶ πῆρε στὴν κατοχὴ τῆς τὰ ἱερὰ λείψανα καὶ κειμήλια καὶ τὰ διέσωσε ἀπὸ τὴν καταστροφικὴ μανία τοῦ Πασᾶ, ὁ ὁποῖος ἤθελε νὰ τὰ κάψει. Ἡ σκλάβα τὰ παρέδωσε στὴν ἱερὰ μονὴ Ζωγράφου τοῦ Ἁγίου Ὄρους, ὅπου μέχρι σήμερα φυλάσσονται σὲ ἱερὰ λειψανοθήκη ἡ τιμία κάρα καὶ τμήματα τῶν ἱερῶν λειψάνων της, ἐνῶ στὴν ἱερὰ μονὴ Διονυσίου τοῦ Ἁγίου Ὄρους φυλάσσεται τὸ δεξιὸ χέρι της, καθὼς καὶ τὸ χειρόγραφο ψαλτήριο τῆς Ἁγίας, ἀλλὰ καὶ δισκοπότηρα καὶ χειρόγραφοι βυζαντινοὶ κώδικες ἀπὸ τὴν καταστραφεῖσα τὸ 1822 ἱερὰ μονὴ τῆς Ἁγίας στὴν πόλη τῆς Χίου. Τεμάχιο ἱεροῦ λειψάνου της φυλάσσεται καὶ στὴν ἱερὰ μονὴ Ἁγίου Νικολάου Ἡμεροβιγλίου Σαντορίνης.
. Βορειοανατολικά τοῦ χωριοῦ Μέσα Δίδυμα τῆς Χίου βρίσκεται κτισμένη ἡ ἱερὰ μονὴ τῆς Ἁγίας Ματρώνας Χαλάνδρων. Ἡ μονὴ ἀνεγέρθηκε κατόπιν θαυματουργικῆς ὑποδείξεως τῆς ἴδιας τῆς Ἁγίας, ἡ ὁποία παρουσιάσθηκε στὸν ὕπνο ἑνὸς πλούσιου Χίου ἄρχοντα, τοῦ Ροΐδη, ὁ ὁποῖος ἤθελε νὰ κτίσει στὴν τοποθεσία αὐτὴ ἕναν πύργο, γιὰ νὰ παραθερίζει μὲ τὴν οἰκογένειά του καὶ νὰ ἐπιδίδεται στὸ ἀγαπημένο του κυνήγι. Ἀλλὰ ἡ Ἁγία Ματρώνα παρουσιάσθηκε στοὺς ἐργάτες ποὺ ἔκτιζαν τὸν πύργο καὶ τοὺς εἶπε ὅτι ὁ πύργος θὰ πρέπει νὰ γίνει μοναστήρι. Οἱ ἐργάτες δὲν ἔδωσαν σημασία, ἀλλὰ ἡ Ἁγία παρουσιάσθηκε δύο φορὲς στὸν ὕπνο τοῦ ἄρχοντα Ροΐδη καὶ τοῦ εἶπε ἐπιτακτικὰ ὅτι ὁ πύργος θὰ γίνει μοναστήρι καὶ μάλιστα τὴ δεύτερη φορὰ τοῦ εἶπε ὅτι ἐὰν δὲν γίνει ἡ μονή, θὰ ὑποστεῖ μεγάλο κακὸ ἡ οἰκογένειά του. Ὁ Ροΐδης πείσθηκε ὅτι θὰ πρέπει νὰ κτίσει μοναστήρι, ἀφοῦ ἡ Ἁγία παρουσιάσθηκε καὶ πάλι στὸν ὕπνο του καὶ τοῦ παρήγγειλε νὰ ἀφιερώσει τὴ μονὴ στὴν Ἁγία Ματρώνα τὴ Χιοπολίτιδα. Ἐπ’ ὀνόματι τῆς Ἁγίας Ματρώνας τιμᾶται ὁ ἐνοριακὸς ναὸς τοῦ χωριοῦ Κατάβαση τῆς Χίου, ὁ ὁποῖος κτίσθηκε τὸ 1862, ἐνῶ στὸν χῶρο ποὺ ἀσκήτευσε ἡ Ἁγία κτίσθηκε ὁ πρῶτος ἱερὸς ναός της στὴν περιοχὴ τῆς Κατάβασης. Ἐπίσης ἐπ’ ὀνόματι τῆς Ἁγίας εἶναι ἀφιερωμένος ναὸς στὴν περιοχὴ Γιαλούρικα τῆς πόλεως Χίου καὶ στὴν περιοχὴ Ρουχουνιώτισσα τοῦ χωριοῦ Καταρράκτης, ἀλλὰ καὶ τὸ δεξιὸ κλίτος τοῦ Ἱεροῦ Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ τῶν Ἁγίων Μηνᾶ, Βίκτωρος καὶ Βικεντίου στὴν πόλη τῆς Χίου, στὸν ὁποῖο φυλάσσεται ἐξαιρετικῆς τέχνης φορητὴ εἰκόνα τῆς Ἁγίας. Ἐξωκκλήσια πρὸς τιμὴν τῆς ὑπάρχουν στὰ χωριὰ τῆς Χίου Παρπαριά, Κουρούνια καὶ Ἅγιο Γάλας, ἐνῶ ναός της ὑπάρχει καὶ στὸ γειτονικὸ νησὶ τῶν Ψαρῶν, ὁ ὁποῖος ἀνεγέρθηκε τὸ 1735, οἱ δὲ κάτοικοί του τὴν εὐλαβοῦνται ἰδιαιτέρως.
. Ἡ Ἁγία Ματρώνα ἡ Χιοπολῖτις εἶναι ἰδιαίτερα λαοφιλὴς σὲ πολλὰ νησιὰ τοῦ Αἰγαίου καὶ οἱ κάτοικοί τους τρέφουν ξεχωριστὴ εὐλάβεια στὸ πρόσωπό της. Ἔτσι στὴ Σάμο καὶ τὴν Ἰκαρία ἡ θαυματουργὸς Ἁγία τιμᾶται καὶ γεραίρεται ἰδιαιτέρως, ἀφοῦ καὶ τὰ δύο ἀκριτικὰ αἰγαιοπελαγίτικα νησιὰ κοσμοῦνται συνολικὰ ἀπὸ δέκα ἱεροὺς ναοὺς πρὸς τιμήν της. Ἡ λατρευτικὴ τιμὴ τῆς Ἁγίας Ματρώνας τῆς Χιοπολίτιδος στὴ Σάμο καὶ τὴν Ἰκαρία ἔχει ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον καὶ σημαντικὲς ἱστορικὲς προεκτάσεις. Μετὰ τὴν ἅλωση τῆς Κωνσταντινουπόλεως τὸ 1453 οἱ Σάμιοι ἀκολουθώντας τοὺς Γενουάτες, ποὺ εἶχαν καταλάβει τὸ νησί, ἀναγκάζονται νὰ καταφύγουν στὴ Χίο ἐξ αἰτίας τῶν πειρατικῶν ἐπιδρομῶν. Ἔτσι τὸ 1475 ἡ Σάμος ὑποτάσσεται στοὺς Τούρκους καὶ ἐγκαταλείπεται γιὰ ἑκατὸ περίπου χρόνια. Ὁ ἐπαναποικισμὸς τῆς Σάμου πραγματοποιεῖται τὸ 1572 καὶ ὕστερα ἀπὸ τὰ προνόμια ποὺ παραχωρεῖ στὸ νησὶ ὁ Σουλτάνος Σουλεϊμάν, ἐγκαθίστανται μόνο χριστιανικοὶ πληθυσμοί. Τὴν ἐποχὴ αὐτὴ οἱ λεγόμενοι Χιοσάμιοι, δηλαδὴ οἱ σαμιακῆς καταγωγῆς διαμένοντες στὴ Χίο, ἐπιστρέφουν στὴ Σάμο καὶ φέρνουν μαζί τους εἰκόνες τῆς Ἁγίας Ματρώνας. Μ’ αὐτὸν τὸν τρόπο καθιερώνεται στὸ νησὶ ἡ λατρευτική της τιμὴ καὶ ἀνεγείρονται ἱεροὶ ναοὶ ἐπ’ ὀνόματί της στὸ Ἄνω Βαθύ, ὅπου φυλάσσεται παλαιὰ θαυματουργὴ εἰκόνα τῆς Ἁγίας, στὸ Νέο Καρλόβασι, ὅπου ὁ ναὸς ἀνεγέρθηκε τὸ 1845 καὶ κοσμεῖται μὲ θαυμάσιο ξυλόγλυπτο τέμπλο, στοὺς Μυτιληνιούς, ὅπου ἡ εὐλάβεια τῶν κατοίκων πρὸς τὴν Ἁγία εἶναι ἀξιομνημόνευτη, στὸ Παλαιοχώρι Κάμπου Βουρλιωτῶν, ὅπου ὁ ναὸς μνημονεύεται σὲ σιγίλλιο τοῦ Πατριάρχου Κυρίλλου τοῦ ἔτους 1745 καὶ στολίζεται μὲ ἀξιόλογες τοιχογραφίες λαϊκῆς τεχνοτροπίας καὶ στὰ Κουμέικα. Ἐπίσης ἡ Ἁγία Ματρώνα τιμᾶται στὴ Σάμο μὲ κλίτος ἐπ’ ὀνόματί της στοὺς ἱεροὺς ναοὺς Προφήτου Ἡλιοῦ Μαραθοκάμπου, Ἁγίου Δημητρίου Ὑδρούσας καὶ Ἁγίας Ἄννης Χώρας, ἐνῶ σὲ ἀρκετοὺς ναοὺς τοῦ νησιοῦ ὑπάρχουν φορητὲς εἰκόνες της (Ἅγιος Νικόλαος Ὅρμου Καρλοβάσου, Ἅγιος Σπυρίδων Βαθέος, Κοίμηση Θεοτόκου Χώρας, Κοίμηση Θεοτόκου Μυτιληνιῶν, Μεταμόρφωση Σωτῆρος Πυθαγορείου). Ἀλλὰ καὶ στὴν Ἰκαρία μετὰ τὴν ἅλωση τῆς Κωνσταντινουπόλεως τὸ 1453 οἱ Ἰουστινιάνοι τῆς Γένουας καὶ πιὸ συγκεκριμένα ἡ οἰκογένεια τῶν Ἀραγκίων διατήρησαν τὴν κυριαρχία τοῦ νησιοῦ μέχρι τὸ 1481 πληρώνοντας στοὺς Τούρκους φόρο ὑποτέλειας. Βλέποντας ὅμως τὴ δύναμη τῶν Τούρκων νὰ αὐξάνεται ἀπειλητικά, ἐγκατέλειψαν τὴν Ἰκαρία καὶ παίρνοντας μαζί τους καὶ κατοίκους τοῦ νησιοῦ, κατέφυγαν στὴ Χίο. Ἐπιστρέφοντας ἀργότερα οἱ Ἰκάριοι στὸ νησί τους, καθιέρωσαν τὴ λατρευτικὴ τιμὴ τῆς Ἁγίας Ματρώνας καὶ ἀνήγειραν ναοὺς ἐπ’ ὀνόματί της στὰ χωριὰ Περδίκι (1887), Ὀξέ, Μάραθο, Δάφνη καὶ Βρακάδες.
. Ἡ Ἁγία Ματρώνα ἀπολαμβάνει ἰδιαίτερη τιμὴ καὶ στὴν Ἄνδρο, ὅπου στοὺς κατοίκους τοῦ νησιοῦ εἶναι περισσότερο γνωστὴ μὲ τὴν προσωνυμία «Ἁγία Τσουρά», ἡ ὁποία εἶναι παραφθορὰ ἀπὸ τὸ «Ἁγία Κυρὰ ἢ Κιουρά». Στὸ ὄμορφο αὐτὸ κυκλαδίτικο νησὶ ὀκτὼ ἱεροὶ ναοὶ (ἐξωκκλήσια) φέρουν τὸ ὄνομά της καὶ βρίσκονται στὰ χωριὰ Μπατσί, Μεσαθούρι, Κατάκοιλο, Στενιές, Ἀποίκια (πλησίον τῆς ἱερᾶς μονῆς Ἁγίας Εἰρήνης), Ἐπισκοπειό, Ἀϊπάτια καὶ Σάσα. Ἡ Ἁγία Ματρώνα τιμᾶται ἐπίσης πανηγυρικὰ καὶ στὸν γνωστὸ ὡς «Ἁγία Τσουρὰ» ἱστορικὸ ἱερὸ ναὸ τῆς Παναγίας Παλατιανῆς στὴ Χώρα τῆς Ἀνδρου, στὸν ὁποῖο φυλάσσεται παλαιὰ φορητὴ εἰκόνα τῆς Ἁγίας. Ἐπίσης ναοὶ ἀφιερωμένοι στὴν Ἁγία Ματρώνα τὴ Χιοπολίτιδα ὑπάρχουν στὴ Χώρα τῆς Πάτμου, στὸ Παρθένι τῆς Λέρου, στὸ χωριὸ Φοινικιὰ τῆς Σαντορίνης, ὅπου ὁ ναὸς ἀνεγέρθηκε τὸ 1859 καὶ τελεῖται στὶς 20 Ὀκτωβρίου ἕνα ἀπὸ τὰ ὡραιότερα πανηγύρια τοῦ νησιοῦ, στὰ χωριὰ Φαλατάδος καὶ Μαρλᾶς τῆς Τήνου, στὴ Χώρα τῆς Κιμώλου, στὴν Αἴγινα στὴν περιοχὴ τοῦ χωριοῦ Ἅγιοι Ἀσώματοι, ἐνῶ στὴν Ὕδρα ἱδρύθηκε τὸ 1865 ἀπὸ τὸν ἱερομόναχο Χρύσανθο Καραντζὰ ἡ ἱερὰ μονὴ τῆς Ἁγίας Ματρώνας τῆς Χιοπολίτιδος, στὴν ὁποία φυλάσσεται ὡραιότατη φορητὴ εἰκόνα τῆς Ἁγίας.
. Στὸ χωριὸ Λυθρὶ τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, τὸ ὁποῖο βρίσκεται ἀπέναντι ἀπὸ τὴ Χίο, ὑπῆρχε παλαιὸς ἱερὸς ναὸς τῆς Ἁγίας, ὅπου φυλασσόταν καὶ ἡ θαυματουργὴ εἰκόνα τῆς πολιούχου καὶ ἐφόρου τοῦ Λυθρίου Ἁγίας Ματρώνας. Ὁ ἱστορικὸς αὐτὸς ναὸς εἶναι πλέον ἐρειπωμένος καὶ μετὰ τὴ μικρασιατικὴ καταστροφὴ οἱ πρόσφυγες ἀπὸ τὸ Λυθρὶ ἐγκαταστάθηκαν στὴν περιοχὴ τῆς Νέας Ἐρυθραίας Ἀττικῆς καὶ μετέφεραν στὴ νέα τους πατρίδα τὴν τιμὴ τῆς Ἁγίας Ματρώνας. Ἔτσι ἔφεραν μαζί τους καὶ τὴν παλαιὰ θαυματουργὴ εἰκόνα τῆς Ἁγίας, ἔδωσαν τὸ ὄνομά της σὲ παρακείμενο ἀπὸ τὸν ἱερὸ ναὸ τῆς Εὐαγγελιστρίας δρόμο τῆς Νέας Ἐρυθραίας καὶ τὸ 1968 ἵδρυσαν σύλλογο γιὰ τὴν ἀνέγερση ἱεροῦ ναοῦ ἐπ’ ὀνόματι τῆς προστάτιδος τῶν Λυθριανῶν Ἁγίας Ματρώνας. Τὸ 1991 κτίσθηκε ὁ νέος ἱερὸς ναὸς τῆς Ἁγίας, ὁ ὁποῖος ἔκτοτε ἀποτελεῖ καὶ αὐτόνομη ἐνορία. Ἡ θαυματουργὸς Ἁγία τῆς Χίου τιμᾶται μὲ κλίτος ἐπ’ ὀνόματί της καὶ στὸν ἱερὸ ἐνοριακὸ ναὸ τῆς Ἁγίας Μαρκέλλης στὴ συνοικία τοῦ Βοτανικοῦ τῶν Ἀθηνῶν, ὅπου φυλάσσεται καὶ τμῆμα τοῦ ἱεροῦ λειψάνου της.
. Ἡ θαυματουργὸς Ἁγία Ματρώνα ἡ Χιοπολῖτις, ἡ ὁποία διέλαμψε θεοπρεπῶς ὡς «εὐωδία Χριστοῦ» στὴ μυροβόλο νῆσο Χίο, προβάλλει στοὺς σημερινοὺς χαλεποὺς καιρούς μας ὡς ὁλόλαμπρο παράδειγμα ἐναρέτου βίου, ταπεινοφροσύνης, ἐγκράτειας καὶ ἀσκήσεως, διδάσκοντας καὶ παραδειγματίζοντας ὅλους μας μὲ τὴ χριστομίμητη πολιτεία της. Ἂς ἐπικαλεστοῦμε τὶς πρεσβεῖες της καὶ γιὰ τὴ δική μας πνευματικὴ ἀνάβαση καὶ σωτηρία.
